Biuletyn informacji o zagrożeniach OSHA (Occupational Safety & Health Administration, U.S. Department of Labor).

• Data: 9 marca 1998
• Temat: Dimetylortęć

Po przeprowadzeniu dochodzenia w związku ze śmiertelnym wypadkiem naukowca, Regionalne Biuro w Bostonie zwróciło naszą uwagę na wyjątkową toksyczność połączenia metaloorganicznego – dimetylortęci. Śmierć kobiety, profesora chemii, w czerwcu 1997 roku była ewidentnym skutkiem jednorazowego wystawienia na działanie tej substancji.

Dimetylortęć należy do klasy związków rtęcioorganicznych zwanych alkilowymi pochodnymi rtęci. W pierwszym rzędzie używana jest w badaniach naukowych. Jest to bezbarwna ciecz, opisywana jako posiadająca słaby, słodkawy zapach. Dimetylortęć łatwo wchłania się przez skórę, a do ostrego zatrucia wystarcza pochłoniecie ilości mniejszej od 0.1mL⁽¹⁾. Wykazano również, że wiele materiałów, włączając niektóre tworzywa sztuczne i pochodne gumy, jest dla dimetylortęci przepuszczalnych. Jest ona wysoce reaktywna i łatwopalna. Ze względu na dużą prężność pary (50-82 mm Hg w 20°C) znaczenie może mieć również wchłanianie drogą oddechową.

Opis przypadku
Wystawienie na działanie dimetylortęci nastąpiło podczas przenoszenia jej do pojemnika. Jedna lub kilka kropel substancji rozlało się na rękawicę na lewej ręce naukowca. Operację prowadzono pod wyciągiem a osoba nosiła jednorazowe rękawice lateksowe. Pięć miesięcy później osoba ta doświadczyła nasilających się problemów związanych z odrętwieniem i mrowieniem w obu dolnych kończynach wraz z trudnościami w widzeniu, chodzeniu, mówieniu  oraz słyszeniu. Poinformowana, że jej objawy są charakterystyczne dla zatrucia rtęcią, przypomniała sobie przypadek z rozlaną substancją oraz zaznaczyła, że niezwłocznie pozbyła się rękawic i nie myślała więcej o wydarzeniu. W rezultacie żadna kontrola medyczna nie miała miejsca aż do diagnozy pięć miesięcy później.

Pełne badania diagnostyczne wykazały, że przyczyną objawów jest zatrucie dimetylortęcią. Analiza włosów była zgodna z tezą jednorazowego lub krótkiego wystawienia na działanie substancji, takiego jak opisane rozlanie kilku kropel. Poziom rtęci we włosach osiągnął maksimum 54 dni po wydarzeniu a dalej powoli spadał. Zawartość rtęci we włosach odzwierciedla jej poziom we krwi w momencie wzrostu włosa, dlatego analiza zawartości pierwiastka w stosunku do czasu (długości odcinka włosa skąd pobrano próbkę) może dać obraz działania rtęci przed momentem rozpoznania problemu. Pięć miesięcy po zdarzeniu poziom rtęci w moczu wynosił 234 µg/L a we krwi 4000 µg/L (zawartości te dla osób zdrowych wynoszą odpowiednio 4-5 µg/L oraz 1-8 µg/L). Pomimo ostrej terapii środkami chelatującymi pacjentka zapadła w śpiączkę i zmarła 10 miesięcy po zdarzeniu. W momencie śmierci diagnoza wykazała encefalopatię jako rezultat zatrucia rtęcią. Rękawice używane podczas zdarzenia były jednorazowymi lateksowymi rękawicami badawczymi. Późniejsze próby na przenikalność rękawic wykonane przez niezależne laboratorium wykazały, że substancja przenika lateks, polichlorek winylu oraz neopren niemal natychmiastowo.

Podobnie jak w innych opisanych przypadkach, opóźnione pojawienie się objawów nie jest do końca zrozumiałe, być może rolę odgrywa duża lipofilowość związku.

Zalecenia
Na skutek tego śmiertelnego w skutkach wystawienia na działanie dimetylortęci, w przypadku używania tej substancji zaleca się co następuje:

• Należy rozważać stosowanie mniej niebezpiecznych substancji, o ile nie wymagane jest użycie tego konkretnego związku. Na przykład jedno z głównych zastosowań dimetylortęci to kalibracja sprzętu badawczego w Magnetycznym Rezonansie Jądrowym (NMR). W wielu tych operacjach można ją zastąpić nieorganicznymi solami rtęci.⁽²⁾
• W przypadku operowania tym związkiem pracownicy powinni stosować rękawice nieprzepuszczalne i osłonę na twarz o długości przynajmniej 20cm, oraz powinni pracować pod wyciągiem. Rękawice lateksowe, neoprenowe i butylowe nie zapewniają odpowiedniej ochrony przed bezpośrednim kontaktem z dimetylortęcią (która migruje przez plastik i gumę). Testy na przepuszczalność wykazały, że rękawice laminowane typu Silver Shield są odporne na dimetylortęć przynajmniej przez 4 godziny. Rękawice Silver Shield powinny być noszone pod zewnętrzną rękawicą, odporną na rozerwanie i przetarcie. Naczynie zawierające dimetylortęć musi być zakryte a zawartość wyciągana za pomocą szklanej strzykawki. Rękawice należy usuwać w zgodzie z odpowiednimi przepisami w taki sposób, aby uniemożliwić ponowne zetknięcie z tym związkiem w miejscu pracy.  Wszystkie rękawice, które mogły mieć kontakt z dimetylortęcią należy uważać za skażone i nie powinny być one używane ponownie.
• Pracownicy używający związków metaloorganicznych, takich jak dimetylortęć muszą być przeszkoleni i świadomi toksycznych własności takich materiałów. Dane dotyczące ich toksyczności powinny być czytane ze świadomością, że mogą nie zawierać odpowiednich informacji o wyborze stosowanych rękawic.
• Powinno się stosować podobne środki ostrożności jak te opisane w artykule „Prudent Practices in the Laboratory” ⁽³⁾. Dodatkowe informacje na temat można znaleźć czasopiśmie Chemical and Engineering News ⁽⁴⁾.
• Wszelkie fakty związane z rozlaniem substancji należy natychmiast zgłaszać przełożonym i w takim przypadku niezwłocznie zwracać się po poradę lekarską. Ze względu na wysoką prężność pary dimetylortęć szybko paruje i dlatego pracujący w pobliżu mogliby szybko zostać wystawieni na działanie dawek powyżej limitu⁽⁵⁾ 0.01mg/m³.
• W obrębie miejsca pracy powinny być zainstalowane prysznice bezpieczeństwa oraz urządzenia do mycia twarzy. Powinno także być dostępne mydło.
• Należy zapewnić nadzór medyczny polegający na okresowym badaniu krwi i moczu wszystkich osób stale bądź często pracujących z tą substancją.

Tragedia ta ukazuje potrzebę opracowania przez laboratoria badawcze zabezpieczającego planu chemicznej higieny, który obejmowałby ułatwienia w wyborze odpowiedniego sprzętu ochronnego i odpowiednią kontrolę. Nie należy zakładać, że wysoko postawieni bądź bardzo dobrze wykwalifikowani naukowcy posiadają wystarczającą wiedzę dotyczącą wpływu na zdrowie pewnych substancji i związanego z tym bezpieczeństwa. Placówki badawcze powinny się przyznawać, że natura ich prac powoduje różnorodne i często poważne zagrożenia zdrowia, w związku z czym przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy powinny być proporcjonalnie egzekwowane.

Ten dokument powinien być dostarczony do wszystkich laboratoriów i organizacji handlowych, które używają, bądź są dystrybutorami urządzeń NMR.

Literatura:

1. Blayney MB, Winn JS, Nierenberg DW. „Letters; Chemical Safety – Handling Dimethylmercury”, Chemical and Engineering News, May 12, 1997, p.7.
2. Zachs R. Scientific American 277; 20, Sep. 1997.
3. Prudent Practises in the Laboratory, Sections 5C; 5D; Nat. Acad. Press 1995.
4. Blayney MB et al, op.cit.
5. Toriba TY, Clarkson TW, Nierenberg DW. “Letters: More on working with dimethylmercury”, Chemical and Engineering News, June 16, 1997, p.6.

Dokument oryginalny

Tłumaczenie z angielskiego dla Chemfana:
Witold Mozga mozgaw@rocketmail.com

Praca wpłynęła na Chemfan: 2000-04-08

Zobacz także:
Zagrożenia związane z oparami rtęci (w tym rtęci z amalgamatów dentystycznych) - najdłuższa i najbardziej merytoryczna, jak do tej pory, dyskusja w polskim usenecie na ten temat.
Uwidocznienie z użyciem lampy rtęciowej UV oparów rtęci uwalniających się z amalgamatu dentystycznego (4,5 MB). Odnośnik oryginalny.
Rtęć i amalgamaty dentystyczne – post z listy dyskusyjnej Chemfan. 
Usuwanie rozlanej rtęci – post z listy dyskusyjnej Chemfan
Nie usuwać rtęci odkurzaczem! – post z listy dyskusyjnej Chemfan.